.: گزارش نشست تخصصی آرشیو با همکاری صدا و سیما:.

گزارشی از نشست تخصصی آرشیو 

با موضوع «جایگاه و نقش آرشیو های دیداری و شنیداری»

    نشست تخصصی آرشیو با موضوع "جایگاه و نقش آرشیو های دیداری و شنیداری" در تاریخ شانزدهم اردیبهشت ماه از ساعت 10:30 الی 12:30 در سالن تورانی دانشگاه الزهرا (س) برگزار گردید.

    نشست پس از قرائت قرآن و سرود ملی آغاز گردید. در آغاز این نشست جناب آقای دکتر سعید رضایی شریف آبادی رئیس دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه الزهرا(س) و عضو هیأت علمی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی به ایراد سخنرانی پرداختند و فرمودند: « محتوای منابع آرشیوهای شنیداری، تغییراتی جهت حفظ این نوع آرشیوها و همچنین بحث سازماندهی محتوای منابع شنیداری باعث جذب بنده به آرشیو شد.

  محتوای منابع شنیداری بسیار متنوع بود و بخشی از آن ها خطبه های نماز جمعه و سخنرانی ها بودند. و مهم ترین مشکل هم، در زمینه آرشیوهای موسیقی بود. ایشان توصیه نمودند که دوستان، دانشجویان و سایر حضار مقاله دکتر علی محمدی که در سال 1394 با عنوان «بازیابی اطلاعات موسیقیایی از سامانه زمزمه محور» نگاشته شده است، را مطالعه نمایند.

     آرشیو ملی دنیای قضاوت از آرشیو دیداری و شنیداری است و بسیاری از آرشیویست ها معتقدند که بسیاری از اصول آرشیو ملی برای آرشیو دیداری و شنیداری صدق نمی کند. در کشور فنلاند آرشیو ملی دیداری و شنیداری وجود دارد. این کشور منابع اولیه آرشیوش را در سال 1957 با آرشیو فیلم آغاز کرد و بعدها آرشیو ملی دیداری و شنیداری خود را تأسیس نمود.

     روز اسناد ملی 17 اردیبهشت ماه می باشد که اکنون از تقویم ملی حذف گردیده است. و این امری تأسف بار است از آنجایی که آرشیوهای ملی هویت یک کشور را تشکیل می دهند. امیدوارم که این نشست شناختی نسبت به آرشیوهای دیداری و شنیداری بدهد و انشاءالله پیش درآمدی بر گرایش آرشیوهای دیداری و شنیداری مطالعات آرشیوی باشد.»

     در ادامه سرکار خانم دکتر معصومه کامران ، مدیر گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، از جناب آقای دکتر سعید رضایی شریف آبادی بابت ایراد سخنرانی شان تشکر نمودند. ایشان اذعان کردند: «از مهرماه سال 1392، دانشگاه الزهرا(س) برای اولین بار دانشجویانی را جهت تحصیل در این رشته پذیرش کرده است. تاکنون 19 نفر در مقطع کارشناسی ارشد از این دانشگاه فارغ التحصیل شده اند و 23 نفر در حال تحصیل در این رشته می باشند.»

      ایشان در ادامه افزودند: « در کل دوره هایی که در دانشگاه الزهرا(س) برگزار گردیده است، تنها یک دانشجو با تغییر نظام آموزش محور داشته ایم و این امر نشان دهنده آن است که ورود دانشجویان به این رشته با علاقمندی و آگاهی بوده است. شاید بتوان گفت فاصله ی مهارت آموزی دانشگاه ها با نیازهای مراکزی که قرار است این دانشجویان را استخدام نمایند باعث شده است تا وزارت علوم این پیشنهاد را بدهد که هر 5 سال یک بار در محتوای دروس تجدید نظر شود. بسیار مغتنم است که از نظرات کارشناسان این حوزه اطلاع داشته باشیم که بتوانیم به نحو احسن و به نفع دانشجویان از آن ها استفاده نماییم. دانشگاه ها بسیار علاقمندند که تقاضا محور نیرو جذب نمایند. از آنجایی که که صدا و سیما از ما می خواهد که دانشجویان و نیروهایی با مهارت را برایش تربیت نماییم، انتظار می رود که آن ها هم در این زمینه با ما همکاری داشته باشند.»

     در ادامه اظهار نمودند: «تغییر محمل های اطلاعاتی، اطلاعات را از حالت سنتی به حالت نوین درآورده است. در حال حاضر به صور مختلف از طریق بلوتوث ها و وایفا این اطلاعات در جریان است. آرشیوها در شکل سنتی، صرفا جهت نگهداری این اطلاعات بود. آرشیوها حافظ دانش بشری هستند.»

    ایشان اعضای پنل را جهت سخنرانی دعوت نمودند. از جناب آقای مهندس سعید انبارلویی (مدیرکل آرشیوهای سازمان صداوسیما، رئیس کمیته فنی مجمع مهتاب)، جناب آقای مهندس محسن مهدوی فر (کارشناس آرشیو دیجیتال) جناب آقای علی قدیمی (آرشیویست ارشد در حوزه آرشیوهای دیداری و شنیداری) و سرانجام سرکار خانم سپیده سیروس کبیری (مدیر آرشیو مرکز پویانمایی صبا) برای حضور در جایگاه پنل دعوت به عمل آوردند.

     در ادامه سرکار خانم کبیری که مدیریت پنل را عهده دار بودند مقدمه ای از آرشیو های دیداری و شنیداری را بیان نمودند و از جناب آقای مهندس سعید انبارلویی عضو حافظه جهانی یونسکو جهت سخنرانی دعوت به عمل آوردند. جناب آقای مهندس انبارلویی فرمودند:« باعث افتخار است که حداقل دو سوم نیروهایی که در مراکز آرشیو تهران و شهرستان توسط آرشیو صدا و سیما استخدام شده اند، جزو فارغ التحصیلان رشته آرشیو هستند.

     تمام آثار و منابع دیداری و شنیداری از آثار مکتوب به دلیل قدمت، هم چون دست خط یک نویسنده شناخته شده (جزو آثار مکتوب) ، مجزا و دور نیستند. اکنون حتی به عنوان یک منبع با ارزش آرشیوی به آن ها نگاه می کنیم؛ هرچند که مکتوب هستند.

    رشته آرشیو، یک رشته اساسی و بنیادین است که درتمام مراکز آرشیوی قابل استفاده می باشد. متأسفانه در بعضی سازمان ها محدودیت هایی جهت جذب فارغ التحصیلان این رشته وجود دارد. این رشته بسیار می تواند در صیانت منابع آرشیوی و آرشیو ملی موثر باشد. منابع آرشیوی در چرخه ی بازپخش قرار می گیرند و راکد نیستند. ما سعی کردیم در صدا و سیما یک تعریف دیگر از آرشیو را ارائه نماییم.

    منابع آرشیو 30 سال پیش با کیفیت ها و فرمت های مختلفی وجود داشتند. در اینجاست که تاریخچه منابع دیداری و شنیداری مهم می شود. ما اکنون در عصر انفجار اطلاعات و عصر ارتباطات هستیم و این مسئله که این مسیر از آنالوگ به دیجیتال یک طرفه شده است، فرضیه ای غلط می باشد و اکنون نیز اشتباه بودن آن ثابت شده است.

      تکنولوژی دیجیتال باعث جذب مخاطبان زیادی شده است، ولی نکته که در اینجا حائز اهمیت می باشد آن است که آیا این مسیر یک طرفه است؟ بسیاری از مراکز اسنادی به اشتباه فکر می کنند مشکلی نیست که افرادی غیر از متخصصان این رشته را استخدام نمایند. مسیر جذب افراد با تحصیلات غیر از آرشیو و کتابداری، تغییر کرده است. تداوم و نگرش یک سویه به این امر مطمئنا به آرشیو دیداری و شنیداری آسیب خواهد زد. با دیجیتالی کردن بانک اطلاعاتی صدا و سیما یک بانک اطلاعاتی بزرگ ایجاد گردید. فارغ التحصیلان رشته آرشیو می توانند در مدیریت بانک های اطلاعاتی و شکل دادن سخت افزارها و نرم افزارهای مختص این بانک ها عرض اندام نمایند.»

    در ادامه افزودند: «رشته آرشیو و کتابداری با توجه به دلیل قدمت و ارزش علمی ای که دارد، متناسب با تکنولوژی های موجود در دنیا هماهنگ و متحول نشده است. برای کسب دانشی که هم دارای مهارت های عملی و هم تئوری است؛ ارائه ی دوره های کوتاه مدت و متعدد جهت ارائه یک آموزش تکمیلی برای فارغ التحصیلان این رشته کافی و موثر نیست و نقش آموزش تخصصی و مهارت محور دانشگاه را نمی تواند بگیرد. متأسفانه در یک سال گذشته هرسال مراجعان به کتابخانه کمتر می شود و هم چنین اعتیاد به فضای مجازی باعث کاهش مطالعه آثار مکتوب شده است. لذا کتابخانه ها مظلوم واقع شده اند. تمام منابع، چه مکتوب و چه موزه ای از یک جنس هستند و ما این منابع را جدا از هم نمی دانیم.»

      در پایان سخنرانی ایشان، کلیپی در زمینه آرشیو نیز پخش گردید. در ادامه نشست جناب آقای علی قدیمی تریبون را در دست گرفتند. ایشان فرمودند: « جهت اهمیت و ضرورت آرشیوهای دیداری و شنیداری نکته هایی در این زمینه حائز اهمیت می باشد. همان طور که مستحضر هستید منابع دیداری و شنیداری تنوع بسیار و کارکردهای متفاوتی دارند. بسیاری از حوزه های علمی مدیون اختراع منابع دیداری و شنیداری هستند. بعد از اختراع منابع دیداری و شنیداری در اواخر قرن نوزدهم ما شاهد تشکیل آرشیوهای دیداری و شنیداری در اواسط قرن بیستم بوده ایم. اکنون بیش از ده عنوان کتاب فارسی در خصوص آرشیوهای دیداری و شنیداری و هم چنین بالای 20 الی 30 پایان نامه در این زمینه کار شده است. در زمینه ادبیات این رشته نیز کارهایی صورت گرفته است.

     مباحث مربوط به سانسور و قابلیت تحریف به خصوص در دوره دیجیتال بسیار حائز اهمیت می باشند. این حرفه می کوشد تا از اصالت، تمامیت منابع و مباحث دسترس پذیری مجموعه دفاع نماید. در خصوص مفاهیم این حوزه ، کتابی با عنوان "فرهنگ اصطلاحات آرشیو دیداری و شنیداری" در سال 1394به همت قدیمی و مهریزی به چاپ رسیده است. هم چنین ایشان در خصوص بحث استانداردهای آموزش و تعیین صلاحیت علمی نیز صحبت کردند و به این نکته اشاره نمودند که وضعیت آموزش در خارج از کشور تثبیت شده است  ولی در داخل کشور فعلا بلاتکلیف می باشد. همچنین معیارهای حرفه مندی علم آرشیو دیداری و شنیداری ذکر گردید. پایه گذار حرفه ی آرشیوداری مورخان بودند. آرشیو داری به مثابه ثبت و ضبط عینی گذشته است. عقیده مورخ قرن بیستم این بود که گذشته را می توان از روی اسناد گذشته بازسازی نمود. آرشیوهای دیجیتال دارای ویژگی هایی از جمله داشتن نگاه فرآیندی به آرشیو هستند که آرشیوهای سنتی را به چالش می کشند. امروزه از یوتویوب به عنوان یک الگوی خوب برای آرشیوهای دیداری شنیداری نام برده می شود. دیجیتالی شدن یعنی تغییر ماهیت و همچنین پنهان و پویا شدن داده ها که آرشیوداران را به ویراستاران دانش مبدل کرده است.» همچنین در نشست سوالات زیر در این زمینه نیز مطرح گردید.

1- چه راهکاری برای امکان دسترس پذیری به منابع آرشیوی می دهید؟

جناب آقای انبارلویی در این خصوص اذعان کردند: « منابع آرشیوی به علت شیوه های سنتی قابل دسترسی نبودند. خود صدا و سیما اکنون از طری IPTV سامانه ای را معرفی خواهد کرد که تمام مردم بتوانند توسط موتور جست و جو از منابع استفاده نمایند. با توجه به نقش مکمل آرشیو صدا و سیما، برنامه ای جهت استفاده از مختصصان خارج از کشور تدارک دیده نمی شود. متاسفانه در ایران به این رشته بهائی داده نشده است و محجور بوده است، در حالی که در خارج از کشور ورک شاپ هایی برگزار می گردد و اقداماتی هم در این زمینه صورت گرفته است. ایشان در ادامه افزودند: «در آرشیو موسیقی عمدتا فیلد هایی که استفاده می شود فیلد های استاندارد است. هنوز به مباحثی که مربوط به بازیابی خودکار موسقی می شود، هم وارد نشده ایم.

2- منظور شما از دموکراتیک بودن آرشیو ها چیست؟

در مباحث کتابداری و اطلاع رسانی گفته می شود همه در کتابخانه برابر هستند. این که واقعا همه باید حق دسترسی به اطلاعات و آرشیو را داشته باشند و هم چنین استفاده کنندگان بتوانند علاوه بر داشتن مشارکت، بازخورد خود را منعکس نمایند و همچنین از بازخوردهای دیگران مطلع گردند و آن ها را مورد مطالعه قرار دهند.

3- آیا در قوه قضائیه از این آرشیوهای دیداری و شنیداری استفاده می گردد؟

 به دلیل سندیتی که دارند می توانند مورد استفاده قرار گیرند؛ لیکن احتمال جعل کردن صدا و تصویر هم وجود دارد. لذا در قوه قضائیه این امر به صورت کاربرد عام نمی تواند اتفاق بیافتد و می تواند باعث اختلاف گردد. رانگاناتان مدارک دیداری و شنیداری را جزو مدارک غیررسمی می داند. چون این مدارک ثبات ندارد، رانگاناتان نیز آن ها را مدارک نمی دانسته است. در پایگاه اسکوپوس هم مشاهده می کنیم که این منابع اصلا مورد استناد قرار نمی گیرند.»

     جناب آقای دکتر سعید رضایی شریف آبادی در این باره افزودند: « فضای دیجیتال این دستکاری ها را بیشتر کرده است. اصالت اگر آن قدر راحت باشد که بتوان عکس ها را با فتوشاپ تغییر داد، سنگ روی سنگ بند نمی ماند. یکی از راه های جلوگیری از آن این است که به اصالت آن سر منشأ که این را نگهداری کرده است، برگردیم.

     هم چنین در ادامه جناب آقای دکتر حسن کیانی افزودند:« اورجینال منابع در یک چنبره ی امنیتی قرار گرفته است و امکان دسترسی به اصل مدرک را از ما می گیرد و ما واقعا با این چنبره مشکل داریم.»

     جناب آقای انبارلویی نیز در پاسخ به ایشان اظهار کردند: « ما آرشیوهای دیداری و شنیداری را فقط در انحصار صدا وسیما قرار نداده ایم و در اختیار بسیاری از نهاد های دیگر نیز می باشد. اولین مسأله ی ما عدم شناسایی منابع قدیمی است و دیگر این که یک عزم ملی باید باشد تا یک آرشیو ملی شکل بگیرد و راهکار های استفاده از منابع را قانون مند نماید. تمام اسناد دست ما نیست. صدا و سیما به نوبه خود از این آرشیو ها در تکنولوژی IPTV استفاده خواهد کرد.» 

      در ادامه دکتر کامران افزودند: « صدا و سیما درها را بسته است و حتی ما برای یک بازدید کوچک دچار مشکل هستیم. چرا جای مهمی مثل صدا و سیما حتی برای تولید برنامه ها همگام با کتابخانه ها جهت استفاده از نرم افزار ها اقدامی نکرده است. رشته ما یک رشته ی میان رشته ای است. ما در درس های خود ابتدا گردآوری، بعد سازماندهی و سپس اشاعه اطلاعات را آموزش می دهیم. وقتی صدا و سیما از موجودی خود که مربوط به سی سال قبل است، اطلاعی ندارد، چگونه می تواند برای اشاعه اطلاعات اقدام نماید؟»

    جناب آقای مهندس انبارلویی در پاسخ به صحبت های دکتر کامران اذعان کردند:« همه به لزوم تحول قائل هستیم. حداقل الان در صدا و سیما برای پیدا کردن منابع مشکلی نداریم. سیستم ها و تمام مخازن صدا و سیما جهت حفظ و انتشار منابع مکانیزه شده اند و اکنون تأکید ما بر بحث ارتقای مهارت های دانشجویان و فارغ التحصیلان در زمینه آرشیو های دیداری و شنیداری می باشد. لذا راهکاری جهت دسترسی افراد به منابع آرشیو دیداری و شنیداری در دست کار صدا و سیما نیز قرار گرفته است. حتما آرشیویست های ما باید خود را به روز نمایند و در این زمینه  ایده دهند. بدون نظر های بنیادین آرشیویست ها هیچ اپلیکیشنی در این زمینه بروز و ظهور پیدا نخواهد کرد. تلاش های صدا و سیما در این زمینه بدین جهت است که آرشیوهای دیداری و شنیداری هم قابل استفاده برای همه باشد و هم اگر محجور مانده است، رو بیاید.

     در پایان نشست جناب آقای دکتر رضایی شریف آبادی افزودند:« ما در زمینه آرشیوهای دیداری شنیداری حرف برای گفتن بسیار داریم. و دنیای آرشیو در حال تغییر و تحول می باشد و دنیای میان رشته ای است. دانش آموختگان مطالعات آرشیوی هم باید خود را همگام با این تحولات به روز سازند. دنیای دیجیتال اجازه ی اشتراک گذاری محتوا و هم چنین اجازه ی داشتن یک نظام یکپارچه را به ما می دهد. الان در قاره ی اروپا یک پروژه ای را تعریف کرده اند که همه چیزشان را در کتابخانه ها، موزه ها و آرشیوها به اشتراک می گذارند. ما در کنار حفاظت و نگهداری از اسناد منحصر به فرد، باید این اسناد را جهت استفاده ی متخصصان این رشته به اشتراک بگذاریم. شاید بخشی از اسنادی که وجود دارند باید در اختیار برنامه سازانی قرار گیرند که بعد از تولید برنامه، ممیزی شوند و روی آنتن بروند. این نشست مقدمه ای بر نشست های بعدی بود. امیدواریم که کارهای مشترک دیگری نیز با یکدیگر داشته باشیم. در آخر، از برگزارکنندگان  این نشست و دیگر دست اندکاران ، تشکر به عمل آمد و مثل همیشه  از شرکت کنندگان این نشست در سالن جنب تورانی پذیرایی شد.